پرورش آداب و اخلاق – بخش ۱
بخشی از کتاب آئین بهائی، نگرشی کوتاه به تاریخ و تعالیم.
در این قسمت: از جمله چالش‌های فرایند یاد شده، یکی هم تعادل و تناسب بین …
***
پرورش آداب و اخلاق
پیامبران الهی همیشه اندرزهایی به جهت پرورش آداب و اصلاح اخلاق و رفتار در نوع انسان وضع نموده‌اند. ارزش‌های اخلاقی ادیان بسیار شبیه به هم‌اند. حضرت بهاءاللّه، مؤسّس آئین بهائی نیز در آثار خود تأکید بسیار روی اهمّیت ارزش‌های اخلاقی نموده و تعالیمی به جهت پرورش اخلاق و رفتار در اشخاص وضع نموده است. اهمّیت اخلاق و حُسن رفتار از این بیان پیداست، آنجا که می‌فرمایند: «… و اجعلوا اشراقکم افضل من عشیّکم و غَدَکم احسن من امسکم …» بدین مضمون که صبح‌تان را برتر از شامگاه‌تان و فردایتان را بهتر از دیروزتان قرار بدهید …
کسب کمالات معنوی روندی است که هیچ‌گاه پایانی بر آن تصوّر نتوان نمود. محاسبه‌ی روزانه‌ی گفتارها و کردارها بهترین ابزار برای ارزیابی روند مزبور است. هر آن کس که پی در پی در جهت تقویت نقاط مثبت و پیروزی بر نقاط ضعف خود گام بردارد، هم آن کس به رشد و پرورش کمالات معنوی خود سرعت بخشیده است، اگر چه که خود در ابتدا آگاه بر آن رشد نگردد. هر نوع تلاشی که در زمینه‌ی کسب و پرورش فضایل اخلاقی به عمل آید، در دراز مدّت، علی‌رغم رکود یا گاه رجوع به عقب، سرانجام به کسب و ثبیت کمالات در وجود انسان می‌انجامد. کسب فقط یکی از صفات و ملکات اخلاقی موجب رشد و تثبیت صفات دیگر در مجموع می‌شود. مثلاً هر گاه انسان به پرورش صفت دوستی در خود پردازد، دیگر صفات مشابه یعنی هم‌یاری، هم‌دلی، هم‌دردی و ملاحظه‌ی حال دیگر کسان را هم تقویت نموده است.
از جمله چالش‌های فرآیند یاد شده یکی هم تعادل و تناسب بین فضائل اخلاقی و عادات نیک در انسان است. اسراف در به کار گرفتن خُلقی نیکو ممکن است چنان‌که متعادل و متناسب با دیگر محاسن اخلاقی نباشد، به عادتی نکوهیده مبدّل گردد. در اینجا به چند نمونه از فضائل اخلاقی که به آنها در آثار دیانت بهائی اهمّیت بسیار داده شده است اشاره می‌شود:
صداقت و امانت
صداقت و امانت دو صفت بنیادین‌اند که صفات و ملکات دیگر مثل خلوص نیّت و محبّتِ راستین، انصاف و عدالت بر آنها بنا می‌شوند. از همین رو است که حضرت بهاءاللّه در خطاب به نوع انسان چنین می‌فرمایند: «زیّنوا رؤسکم باکلیل الامانه و الوفاء … و السنکم بالصدق الخالص.»
مضمون این بیان به فارسی چنین است که سرهای خود را به تاج امانت و وفا … و زبان‌هایتان را به راستی خالص زینت دهید.
حصول ارزش‌های اخلاقی از این قبیل مسلّماً به ایجاد اعتماد و اطمینان در بافت یک جامعه منجر می‌شود و در نهایت به خوشبختی و نشاط آن جامعه می‌انجامد. کافی است در ذهن خود به این اندیشه حیات بخشیم که تا چه حدّ جامعه‌ای خوشبخت و بانشاط خواهد بود که در آن صفاتی مثل امانت و صداقت حاکم بر اقوال و اعمال آحاد آن جامعه باشد.
رعایت ادب
حضرت بهاءاللّه می‌فرمایند:
« زیّنوا نفوسکم بالصّدق و الأدب.» بدین مضمون که وجود خودتان را به راستی و ادب زینت دهید.
بنیان‌گذار آیین بهائی در آثار خود به «ادب» اهمّیت بسیار داده و بر آن «سیّد اخلاق» نام نهاده است. چنان‌چه انسان با صفاتی چون ادب و محبّت که صادقانه باشند و از دل برآیند به پیکار بیگانگی و نفرت رود، مسلّماً بر آنها فائق آید. ادب و صداقت لازم و ملزوم یکدیگرند و یکی بدون دیگری مؤثر نخواهد افتاد.
